สาเหตุของปัญหายาเสพติด

ปัญหายาเสพติดเป็นปัญหาที่สลับซับซ้อนมีปัจจัยที่เป็นสาเหตุอยู่หลายประการซึ่งเกี่ยวโยงประกอบกันอาจแยกพิจารณาได้เป็น ๓ ด้านคือ ตัวยา บุคคลและการใช้ยาตลอดจนสภาพแวดล้อมรวมทั้งสังคม

ตัวยา

สารที่ปรากฏในธรรมชาติก็ดีหรือที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นก็ดีบางอย่างจะมีคุณสมบัติที่ทำให้ผู้ที่ใช้แล้วไม่ประสงค์ไปใช้อีกและบางอย่างก็ทำให้ผู้ใช้รู้สึกเฉย ๆ ใช้ก็ได้ไม่ใช้ก็ได้แต่ก็มีสารบางอย่างที่มีฤทธิ์ทำให้ผู้ใช้ชอบกลับไปใช้อีกหรือใช้บ่อย ๆ จนติดได้ตัวยาจึงเป็นองค์ประกอบสำคัญในปัญหายาเสพติด

๑. ประเภทของยาเสพติด 

ในบรรดาสารหรือยาที่ทำให้ปัญหาการติดยานั้นองค์การอนามัยโลกได้จัดแยกไว้เป็น ๙ ประเภท คือ 

๑.๑ แอลกอฮอล์ (alcohol) ซึ่งเป็นส่วนผสมสำคัญในเครื่องดื่มบางชนิด เช่น เหล้า เบียร์ 
๑.๒ แอมเฟตามีน (amphetamine) เป็นสารสังเคราะห์รวมทั้งสารที่มีโครงสร้างและฤทธิ์แบบเดียวกัน 
๑.๓ บาร์บิทูเรต (barbiturate) และยานอนหลับต่าง ๆ 
๑.๔ กัญชารวมทั้งผลผลิตจากต้นกัญชาในรูปแบบต่าง ๆ 
๑.๕ โคเคน (cocaine) และใบโคคา (coca) 
๑.๖ ยาหลอนประสาทมีอยู่หลายชนิด เช่น แอลเอสดี (LSD) 
๑.๗ แคต (khat) เป็นพืชที่ใช้เป็นยาเสพติดอยู่ในทวีปแอฟริกา 
๑.๘ ฝิ่นและอนุพันธ์ของฝิ่นรวมทั้งสารสังเคราะห์ที่มีคุณสมบัติอย่างเดียวกัน 
๑.๙ น้ำมันระเหย ได้แก่ น้ำมันเบนซิน น้ำมันผสมสี อะซีโทน (acetone) และยาสลบบางชนิด 

ในรายการขององค์การอนามัยโลกไม่มีพืชกระท่อมซึ่งเป็นพืชเสพติดตามกฎหมายไทยด้วย

๒. ฤทธิ์ของวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทและยาเสพติด

วัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทที่มีผลทำให้ผู้ใช้ติดยาได้นั้นมีผลต่อจิตใจในแบบต่าง ๆ ได้ ๕ แบบ คือ
 

๒.๑ การบรรเทาความเจ็บปวดซึ่งอาจเป็นจากโรคทางกายโรคทางจิตหรือการปวดเมื่อยตามตัวจากการทำงานหนักยาหลายอย่างที่มีฝิ่นหรืออนุพันธ์ของฝิ่นเป็นส่วนประกอบมีฤทธิ์แบบนี้

๒.๒ การลดความตึงเครียดความกระวนกระวายใจความหงุดหงิดความตื่นเต้นตลอดจนการนอนไม่หลับยาที่กดระบบประสาทส่วนกลาง เช่น แอลกอฮอล์ ฝิ่น มอร์ฟีน เฮโรอีน ยานอนหลับและยากล่อมประสาทออกฤทธิ์แบบนี้

๒.๓ การกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางเพื่อลดความรู้สึกเหน็ดเหนื่อยการง่วงเหงาหาวนอนการอ่อนเพลียการซึมเศร้าและขาดพละกำลังสารที่ออกฤทธิ์แบบนี้ ได้แก่ กาเฟอีน (cafeine, สารที่มีในกาแฟ และชา) แอมเฟตามีน โคเคนและใบกระท่อม

๒.๔ การมึนเมาซึ่งหมายถึงภาวะที่การรับความรู้สึกจากสิ่งแวดล้อมและความนึกคิดผันแปรไปไม่ชัดเจนหรือดีเท่าปกติความทุกข์ทรมานหรือความวิตกกังวลค่อยมึนชาไปหรือลืมไปได้ความกดดันความยับยั้งชั่งใจหรือความอัดอั้นก็คลายออกไปได้อาจเกิดความรู้สึกครึ้มใจและหมดกังวลมาแทนอาจมีอาการทางกายเกิดร่วมด้วย เช่น เวียนศีรษะ เสียการทรงตัวและคลื่นไส้อาเจียนร่วมด้วยสารที่ออกฤทธิ์แบบนี้ ได้แก่ แอลกอฮอล์ บาร์บิทูเรต กัญชา น้ำมันระเหยต่าง แๆ เป็นต้น

๒.๕ ประสาทหลอนซึ่งหมายถึง ภาวะที่การรับความรู้สึกต่าง ๆ ผิดแปรไปจากปกติสิ่งที่เห็นได้ยินสัมผัสหรือรู้สึกด้วยวิธีใดก็ตามจะรับรู้ผิดไปจากปกติและแปลผลผิดจากปกติด้วยอาจมีความรู้สึกเกิดขึ้นโดยไม่มีสิ่งนั้นจริง ๆ ก็ได้ผู้ที่ใช้ยาอาจมีอาการมึนเมา สนุกสนาน ครึกครื้นหรืออาจถึงคลุ้มคลั่งก็ได้ผลที่เกิดขึ้นทำให้ผู้ใช้ยารู้สึกว่าไม่ได้อยู่ในโลกของความจริงแต่อยู่ในโลกของความฝันจึงเป็นทางหนีจากความทุกข์ทรมานและความกดดันต่าง ๆ ได้เช่นเดียวกับการมึนเมา กัญชาและสารสังเคราะห์ เช่น แอลเอสดีมีฤทธิ์แบบนี้

ยาเสพติดแต่ละชนิดอาจมีฤทธิ์หลายแบบปนกันหรือมีฤทธิ์แตกต่างกันแล้วแต่ขนาดของยาและวิธีใช้ ตัวอย่างเช่นแอลกอฮอล์ขนาดน้อยอาจมีฤทธิ์กระตุ้นเมื่อขนาดมากขึ้นก็มีฤทธิ์ทำให้มึนเมาและในขนาดมากเต็มที่อาจกดระบบประสาทจนไม่รู้สึกตัวไปเลยก็ได้ฝิ่นที่ผสมเป็นยาหรือละลายน้ำกินทางปากมีฤทธิ์ในการแก้ท้องเดินและแก้ไอได้ดีและมีฤทธิ์ในการบรรเทาความเจ็บปวดได้ปานกลางแต่ถ้าสูบซึ่งหมาย ถึงการเผาให้เป็นควันแล้วสูดหายใจเอาควันเข้าไปจะมีผลเร็วระงับความเจ็บปวดได้มากและลดความตึงเครียดตลอดจนเกิดความรู้สึกสบายใจได้โดยเร็วเฮโรอีนมีฤทธิ์คล้ายคลึงกับฝิ่นเวลาสูบแต่ถ้าฉีดเข้าหลอดเลือดยิ่งได้ผลเร็วขึ้นอีกมีความมึนเมาเกิดขึ้นในทันที
 

๓. กลไกของการเสพติด 

การเสพติดประกอบด้วยลักษณะ ๓ ประการ คือ 
 

๓.๑ การที่ร่างกายขึ้นกับยาหรือการติดยาทางกายเมื่อได้รับยาเสพติดเข้าไปในร่างกายแล้วจะเกิดการเปลี่ยนแปลงในร่างกายส่วนต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมองเพื่อให้เกิดสมดุลใหม่ที่มียาอยู่ด้วยเป็นประจำหากยานั้นขาดหายไปหรือลดปริมาณลงก็จะเกิดการเสียสมดุลในร่างกายทำให้มีอาการผิดปกติขึ้นที่เรียกว่าอาการถอนยา

ยาประเภทฝิ่น มอร์ฟีนและเฮโรอีนมีสภาพที่ร่างกายขึ้นกับยาค่อนข้างรุนแรงเพราะในสมองมีสารหลายอย่างที่มีฤทธิ์แบบเดียวกันกับมอร์ฟีน เรียกว่า เอนเคฟาลิน (encephalin) และเอนดอร์ฟิน (endorphin) คล้ายกับว่ามีมอร์ฟีนอยู่ในสมองตามธรรมชาติแล้วเมื่อร่างกายได้รับมอร์ฟีนเข้าไปซึ่งจะได้จากการกินหรือสูบฝิ่นหรือการฉีดมอร์ฟีนหรือเฮโรอีนก็ตามจะทำให้สมดุลของเอนเคฟาลินและเอนดอร์ฟินในสมองเปลี่ยนไปเป็นสภาพที่ต้องได้รับมอร์ฟีนจากภายนอกเข้าไปตลอดเวลาเมื่อมอร์ฟีนจากภายนอกขาดไปจากการไม่ได้สูบฝิ่นหรือฉีดมอร์ฟีนหรือเฮโรอีนก็จะเกิดกลุ่มอาการถอนยาที่ เรียกว่า ลงแดง กลุ่มอาการนี้ ได้แก่ อาการปวดตามตัว กระวนกระวาย ขนลุก น้ำมูกน้ำตาไหล หาว นอนไม่หลับ กล้ามเนื้อกระตุกและเป็นตะคริวและท้องเดินในบางรายที่เป็นมากอาจดิ้นทุรนทุรายลักษณะอาการนี้เกิดขึ้นจากระบบประสาทอัตโนมัติถูกกระตุ้นอย่างแรงกลุ่มอาการมีส่วนคล้ายคลึงกับโรคไข้หวัดใหญ่ชนิดรุนแรงอาการดังกล่าวนี้จะเป็นมากอยู่เพียง ๓-๕ วัน แล้วค่อย ๆ สงบลงไปเองในเวลา ๑-๒ สัปดาห์ แต่ยังอาจมีอาการเพลียนอนไม่หลับและหงุดหงิดไปอีกเป็นเวลาหลายเดือน

สำหรับยานอนหลับ เช่น บาร์บิทูเรตและเมทาควาโลน (methaqualone) ก็มีอาการถอนยาที่อาจรุนแรงได้เพราะยานี้มีฤทธิ์ในการกดระบบประสาทกลางเมื่อใช้ไปนาน ๆ แล้วหยุดทันทีทำให้การกดหายไปทันที ก็มีอาการแบบเดียวกับระบบประสาทกลางถูกกระตุ้น คือ มีอาการกระวนกระวายนอนไม่หลับอาจมีอาการชัก ไข้สูงและไม่รู้สึกตัวไปเป็นอันตรายถึงชีวิตได้

คนที่ติดเหล้าหากไม่ได้รับเหล้าเข้าไปก็มีอาการถอนยา คือ มือสั่น เดินโซเซ กระวนกระวายและถ้าเป็นมากอาจคลุ้มคลั่งได้

๓.๒ การที่จิตใจขึ้นกับยาหรือการติดยาทางจิตผู้ที่เคยประสบกับฤทธิ์ของยาแล้วติดใจหรือพอใจจะได้ฤทธิของยานั้นอีกซึ่งอาจเป็นความรู้สึกสบายใจหรือสนุกสนานหรือความรู้สึกเมาลืมความทุกข์โศกและหลุดพ้นจากโลกของความเป็นจริงไปสู่โลกของความฝันในบางรายอาจมีจิตใจขึ้นกับยาเนื่องจากกลัวอาการถอนยาหรือกลัวความจริงที่จะพบในโลกที่ไม่ใช้ยา

ยาเสพติดทุกชนิดจะมีการที่จิตใจขึ้นกับยาดังกล่าวมานี้สภาพการติดยาเป็นบุคลิกภาพที่เกิดขึ้นใหม่ภายหลังจากการใช้ยาจนติดผู้ติดยาจะรู้สึกมีแรงผลักดันหรืออำนาจบางอย่างบังคับให้ไปใช้ยาโดยตนเองไม่สามารถระงับยับยั้งไว้ได้เปรียบได้กับผู้ติดสิ่งอื่น ๆ เช่น เหล้า บุหรี่ การพนัน ไพ่ หรือม้าแข่ง เป็นต้น เมื่อถึงกำหนดแล้วก็รู้สึกกระวนกระวายอยู่ไม่เป็นสุขบางคนก็กระทำไปโดยตนเองคล้ายกับไม่รู้สึกตัวการกระทำนั้นก็อาจมีแรงผลักดันให้กระทำไปในรูปที่ผิดปกติเหลือวิสัยที่คนปกติจะกระทำ เช่น การพนันยอมเสียทุกอย่างโดยไม่ยั้งคิดผู้ติดยาเสพติดที่รุนแรงอาจกระทำในสิ่งที่ผิดทำนองคลองธรรมหรือผิดกฎหมายก็ได้ เพื่อสนองความอยากของตน

กระบวนการติดยานี้บางคนเชื่อว่าเป็นกระบวนการสร้างบุคลิกภาพขั้นพื้นฐานของมนุษย์และสัตว์ในสถานการณ์อย่างหนึ่งต้องกระทำอย่างหนึ่งจึงจะได้รับรางวัลหากได้รับรางวัลจนเคยชินก็จะเกิดแรงกระตุ้นให้กระทำสิ่งนั้น ๆ เพื่อรับรางวัลอยู่เสมอ

อีกประการหนึ่งผู้ที่ใช้ยาเสพติดอาศัยฤทธิ์ของยาในการหนีจากปัญหาที่ต้องเผชิญและเป็นวิธีการที่ง่ายกว่าการแก้ปัญหาแบบอื่นหากกระทำหลาย ๆ ครั้งบุคลิกภาพก็เปลี่ยนไปเมื่อเกิดปัญหาก็มีแนวโน้มที่จะหาทางออกด้วยการใช้ยาเสพติด

ในการบำบัดรักษาผู้ที่ติดยาเสพติดเมื่อแก้ไขสภาพที่ร่างกายขึ้นกับยาได้แล้วสภาพที่จิตใจขึ้นกับยายังคงอยู่ไปอีกนานทำให้ผู้นั้นกลับไปใช้ยาอีกบางคนอาจมีสภาพจิตใจขึ้นกับยาไปตลอดชีวิตก็ได้การที่จิตใจขึ้นกับยา จึงเป็นสิ่งที่แก้ไขได้ยากและต้องใช้เวลานานการรักษาระยะนี้อาจเรียกว่าการฟื้นฟูสภาพจิตแต่ความจริงแล้วอาจจำเป็นต้องสร้างสภาพจิตหรือบุคลิกภาพขึ้นใหม่ทั้งหมดเพราะเยาวชนที่ติดยาไม่เคยมีสภาพจิตปกติ ที่เคยสร้างไว้เลยก็ได้

๓.๓ การด้านยา หมายถึง การที่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดของยาขึ้นภายหลังจากใช้ยาไปหลายครั้งจึงจะได้ผลจากฤทธิ์ของยาอย่างเดิม 

ผู้ที่ติดยาเสพติดเมื่อใช้ยาไปเรื่อย ๆ ในขนาดเดิมผลของยาจะลดลงไม่รู้สึกแรงเท่าเดิมจึงจำเป็นต้องเพิ่มขนาดของยาขึ้นเรื่อย ๆ บางคนอาจใช้ยาขนาดมากกว่า ๑๐ เท่าของขนาดปกติก็ได้ซึ่งถ้าใช้เป็นครั้งแรกเมื่อยังไม่ด้านยาอาจเกิดเป็นพิษถึงกับไม่รู้สึกตัวไปก็ได้

ผู้ที่ใช้ยาเสพติดจากตลาดมืดผิดกฎหมายย่อมไม่ทราบว่ายาที่ได้นั้นบริสุทธิ์หรือแรงเพียงใดและความด้านยาของตนเองมากน้อยเพียงใดหากขาดยาไประยะหนึ่งความด้านยาอาจลดลงไปแล้วถ้าบังเอิญไปได้รับยาที่มีความเข้มข้นสูงก็อาจได้รับยาเกินขนาดเข้าไปและเป็นอันตรายได้นับว่าเป็นอันตรายที่สำคัญประการหนึ่งสำหรับผู้ติดยาเสพติดโดยเฉพาะเฮโรอีนที่ต้องแอบซื้อขาย

การด้านยา ยังเป็นสาเหตุให้ผู้ที่ติดยาต้อง ใช้ยาขนาดมากขึ้น ค่าใช้จ่ายในการซื้อยาก็ย่อมสูงขึ้น เกิดปัญหาทางเศรษฐกิจเพิ่มมากขึ้น และผู้ติดยากจนลง เรื่อย จนในที่สุดอาจเกิดปัญหาอาชญากรรมตามมา

บุคคลและการใช้ยา

หากพิจารณาในแง่บุคคลที่สัมพันธ์กับยาเสพติดแล้วจะเห็นว่าในสภาพแวดล้อมที่มียาอยู่หรือหายาได้ง่ายนั้นจะมีบุคคลที่มีประสบการณ์การใช้ยาแตกต่างกันได้มากพอจะจำแนกได้ดังนี้

๑. ผู้ที่ไม่ใช้เลย
บุคคลเหล่านี้สามารถรักษาตนเองได้ไม่สนใจที่จะไปลองหรือใช้ยาเปรียบได้กับผู้ที่ได้รับเชื้อโรคแล้วไม่เป็นโรคนับได้ว่าเป็นผู้ที่มีภูมิคุ้มกันดี

๒. ผู้ลองใช้ยา
 บุคคลเหล่านี้ชอบลองแต่ใช้ไปครั้งเดียวหรือไม่กี่ครั้งแล้วก็เลิกได้

๓. ผู้ใช้ยาเป็นครั้งคราว
บุคคลเหล่านี้ชอบใช้ยาและมีโอกาสหรือสภาพแวดล้อมชักจูงให้ไปใช้ยาเป็นระยะ ๆ แต่เว้นระยะห่างจนยังไม่เกิดสภาพติดยามักจะเป็นการใช้ยาเพื่อเข้าในสังคมหรือหมู่เพื่อนฝูงที่ชอบใช้ด้วยกัน

๔. ผู้ใช้ยาเป็นประจำหรือผู้ที่ติดยา
บุคคลเหล่านี้ใช้ยาเป็นประจำจนมีสภาพของการติดยา คือ มีอาการร่างกายหรือจิตใจขึ้นกับยาและอาการด้านยาบุคคลประเภทนี้มีบุคลิกภาพที่มีแนวโน้มที่จะติดยาได้ง่ายหรือพูดอีกนัยหนึ่งได้ว่าขาดภูมิคุ้มกันต่ออาการติดยา

ในหมู่บ้านชาวไทยภูเขาซึ่งมีการปลูกและซื้อขายฝิ่นนั้นมีผู้ที่ติดฝิ่นอยู่ระหว่างร้อยละ ๖ ถึงร้อยละ ๓๘ โดยมีสาเหตุการใช้แบ่งได้เป็น ๓ ประการ

ประการแรกเป็นการใช้ฝิ่นเป็นยารักษาโรคทางกาย เช่น เพื่อระงับอาการเจ็บปวด อาการไข้ อาการท้องเดินและอาการไอ สำหรับโรคที่เป็นในระยะเวลาสั้นก็ใช้ฝิ่นเพียงครั้งเดียวหรือไม่กี่ครั้งแล้วก็หยุดเพราะโรคหายไปแล้วแต่โรคที่เป็นเรื้อรัง เช่น แผลในกระเพาะอาหาร วัณโรคของปอด โรคไตเรื้อรังและบาดเจ็บต่าง ๆ อาการเป็นอยู่นานและต้องสูบฝิ่นเพื่อรักษาหลายครั้งจนมีผลให้ติดยาและเลิกไม่ได้เป็นเวลาอีก ๒๐-๓๐ ปีต่อมาก็มี

ประการที่ ๒ เป็นการใช้ฝิ่นเพื่อให้ได้ฤทธิ์ด้านจิตประสาทในการกดประสาทกลางทำให้เกิดความมึนเมาและระงับความกดดันหรือความทุกข์ทรมานด้านจิตใจนับเป็นการหนีจากปัญหาต่าง ๆ ที่ประสบซึ่งอาจเป็นปัญหาส่วนบุคคล เช่น การสูญเสียบุตร ภรรยาผู้เป็นที่รักไปหรือการสูญเสียพืชผลสัตว์เลี้ยง เป็นต้น หรือเป็นปัญหาด้านเศรษฐกิจจากความยากจนและความหมดหวังในชีวิต

ส่วนประการที่ ๓ เป็นการใช้ฝิ่นเพื่อความรื่นเริงทั้งที่เป็นการเข้ากลุ่มหรือสังคมและการสูบคนเดียวการใช้ฝิ่นนี้ในประเทศอินเดียมีรายงานว่าชาวบ้านใช้ละลายน้ำให้เด็กเล็ก ๆ กินเพื่อให้นอนและไม่กวนระหว่างพ่อแม่ทำงาน

ในการที่แพทย์ใช้ยาที่เข้าฝิ่นหรือยามอร์ฟีนในการรักษาโรคนั้นหากใช้เป็นระยะสั้นในผู้ป่วยที่มีอาการเฉียบพลันแล้วหยุดยาในเวลาไม่นานก็ไม่เกิดผลเสียให้ติดยาขึ้นแต่ถ้าใช้ซ้ำ ๆ หลายครั้งในผู้ป่วยที่เป็นโรคเรื้อรังก็อาจทำให้ติดยาได้

สำหรับเยาวชนที่หันไปใช้ยาเสพติดนั้นมีสภาพจิตแตกต่างกันได้หลายแบบผู้ที่ติดยาบางคนเป็นโรคจิตหรือโรคประสาทและใช้ยาเสพติดเพื่อระงับอาการของโรคบางคนเป็นเด็กเกเรอยู่เดิมชอบเล่นการพนันชอบรังแกหรือแกล้งผู้อื่นและชอบหนีโรงเรียนการติดยาเป็นส่วนหนึ่งของปัญหาเด็กเกเรเท่านั้นผู้ติดยาบางคนมีสภาพจิตปกติแต่มีบุคลิกภาพอ่อนแอไม่เป็นตัวของตัวเองชอบอิงหรือพึ่งผู้อื่นเมื่อคบเพื่อนที่ชักจูงไปใช้ยาก็ไม่มีกำลังใจพอที่จะหักห้ามได้ยิ่งบางคนที่ขาดความรู้และมีทัศนคติและค่านิยมที่ผิดไปจากปกติแล้วก็ยิ่งมีโอกาสเกิดปัญหาติดยาเสพติดได้มากคนบางคนชอบโลดโผนหรือชอบเสี่ยงอันตรายยิ่งทราบว่ายาเสพติดเป็นสิ่งต้องห้ามและอาจมีอันตรายยิ่งอยากลองบางคนมีความพอใจในการที่สามารถกระทำในสิ่งที่ผิดแล้วไม่ถูกจับหรือเสี่ยงแล้วรอดพ้นได้บางคนที่มีปมด้อยหรือมีความพอใจที่จะโอ้อวดก็อาจใช้ยาเสพติดเป็น ทางแสดงออกถึงความกล้าการที่เด็กถูกห้ามกระทำในบางสิ่งบางอย่างที่ผู้ใหญ่ทำได้ เช่น การสูบบุหรี่และดื่ม เหล้า เป็นต้น ก็เป็นเหตุให้เด็กบางคนที่ต้องการแสดงตัวและแสดงความเป็นผู้ใหญ่หันไปกระทำในสิ่งเหล่านั้นบางคนก็ใช้ยาเสพติดเพื่อประชดผู้ใหญ่การขาดแนวความคิดความไม่แน่ใจตนเองการขาดระเบียบวินัยการขาดความหวังสำหรับอนาคตตลอดจนการขาดความระลึกชั่วดีทำให้เยาวชนบางคนหลงทางและไม่สามารถหาวิธีแก้ปัญหาได้และหันไปหายาเสพติด

บุคคลหนึ่งบุคคลใดจะใช้หรือติดยาเสพติดหรือไม่ย่อมขึ้นกับความสามารถทางจิตใจของบุคคลผู้นั้นซึ่งอาจเรียกได้ว่าเป็นภูมิคุ้มกัน

สภาวะที่เป็นภูมิคุ้มกันต่อยาเสพติดเท่าที่พอประมวลได้ ได้แก่

๑. บุคลิกภาพ
เด็กบางคนมีบุคลิกและจิตผิดปกติ เช่น ปัญญาอ่อน หรือ บุคลิกภาพต่อต้านสังคม เป็นต้น เด็กพวกนี้จะเป็นเด็กที่มีปัญหามาก่อนการเกิดปัญหาการติดยาในการศึกษาปัญหายาเสพติดในโรงเรียนคณะวิจัยจากสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์การแพทย์พบว่าเด็กที่ใช้กัญชาและฝิ่นมีอัตราการเคยมีปัญหาเล่นการพนันด้วยเงินจำนวนมากและอัตราการจำนำของสูงกว่าในเด็กนักเรียนที่ไม่ใช้ยามากอุปนิสัยที่ไม่ดีเหล่านี้ส่วนใหญ่เป็นมาก่อนการใช้และติดยาเสพติดแสดงว่าเด็กที่มีบุคลิกภาพหรือสภาพจิตผิดปกติมีแนวโน้มที่จะหันไปใช้ยาเสพติดซึ่งอาจเนื่องจากการขาดการยับยั้งชั่งใจหรือจากการที่ยาเสพติดช่วยลดความตึงเครียดของจิตเด็กที่เป็นโรคประสาทก็อาจหาทางออกด้วยการใช้ยาเสพติด

บุคลิกภาพที่เกิดจากการที่พ่อแม่ปกป้องมากเกินไปจนเด็กไม่เป็นตัวของตัวเองไม่สามารถตัดสินใจด้วยตนเองและพึ่งตนเองไม่ได้ต้องพึ่งผู้อื่นอยู่เสมอเมื่อพบเพื่อนที่มีบุคลิกภาพเข้มแข็งกว่าชักจูงไปใช้ยาเด็กเหล่านี้ก็ไม่สามารถจะหักห้ามใจได้จึงใช้และติดยาไปก็ไม่น้อย

๒. ความรู้
ความรู้ที่ถูกต้องย่อมมีส่วนเป็นเครื่องคุ้มกันไม่ให้เด็กไปใช้ยาเสพติดและไม่ให้ถูกหลอกให้กระทำผิดได้การกล่าวถึงโทษของยาเสพติดเกินความจริงและสร้างความกลัวเกินกว่าเหตุอาจให้ผลในทางตรงข้ามเพราะเด็กอาจได้รับความรู้อีกด้านหนึ่งจากเพื่อนที่อาจเป็นผู้มีประสบการณ์การใช้ยาและมีหลักฐานที่เชื่อถือได้ว่าความรู้ที่ได้รับไว้เดิมนั้นไม่ถูกต้องและไม่น่าเชื่อถือทำให้เด็กขาดหลักที่ยึดเหนี่ยว

อีกประการหนึ่งเด็กบางคนใช้ยาเสพติดเพราะต้องการกระทำในสิ่งที่เป็นการผจญภัยและโลดโผนการกล่าวถึงโทษของยาเสพติดยิ่งมากเด็กก็อาจรู้สึกยิ่งโลดโผนและน่าลองมากขึ้น ความรู้ที่ถูกต้องและเหมาะสมกับวัยจึงเป็นสิ่งจำเป็น

๓. ทัศนคติและค่านิยม
ทัศนคติที่ดีต่อชีวิตการรู้ว่าสิ่งใดดีสิ่งใดไม่ดีการมีระเบียบวินัยการยับยั้งชั่งใจความยั้งคิดย่อมเป็นภูมิคุ้มกันที่ดีที่จะป้องกันไม่ให้เด็กทำตัวเข้าสู่ปัญหายาเสพติด

ภูมิคุ้มกันที่กล่าวมานี้เกิดขึ้นจากการอบรมสั่งสอนและประสบการณ์ในชีวิตของเยาวชนตั้งแต่เล็กจนโตขึ้นจึงเห็นได้ว่าปัญหายาเสพติดส่วนหนึ่งเกิดจากความบกพร่องในการเลี้ยงดูอบรมบ่มนิสัยเด็กในระยะแรก ๆ

สภาพแวดล้อม

สภาพแวดล้อมมีส่วนสำคัญไม่น้อยไปกว่าตัวยาและจิตใจของบุคคลในการที่ทำให้เกิดปัญหายาเสพติดขึ้นพอจะกล่าวถึงสภาพแวดล้อมที่เป็นสาเหตุของปัญหายาเสพติดได้ดังนี้

๑. เพื่อน
ผู้ที่ใช้และติดยาเสพติดส่วนใหญ่รู้จักยาจากเพื่อนได้รับยาครั้งแรกจากเพื่อนใช้ยาครั้งแรกที่บ้านเพื่อนและเป็นผู้ที่มักจะหันไปปรึกษาเพื่อนเมื่อมีปัญหาเพื่อนจึงเป็นปัจจัยสำคัญในการชักนำผู้หนึ่งผู้ใดไปใช้ยาเสพติดการเลือกคบหรือเข้ากลุ่มกับเพื่อนที่เป็นผู้ใช้ยาเสพติดย่อมเป็นทางนำให้บุคคลที่มีบุคลิกภาพอ่อนแอหรือขาดภูมิคุ้มกันอยู่แล้วหันไปใช้และติดยาได้

๒. สภาพสังคมที่เป็นสื่อชักนำให้ใช้ยาเสพติด
การที่เยาวชนมีเวลาว่างและไม่มีสิ่งใดที่เพลิดเพลินและพอใจให้ทำในเวลาว่างทำให้เยาวชนไปมั่วสุมกันในที่ต่าง ๆ เป็นก๊วนหรือแก๊งขึ้นและชักจูงกันไปทำสิ่งต่าง ๆ ถ้ามีเพื่อนที่ไม่ดีอยู่ร่วมในกลุ่มก็อาจชักนำไปในทางอบายมุกต่าง ๆ เช่น การพนัน การมั่วสุมทางเพศตลอดจนการใช้บุหรี่ เหล้าและยาเสพติดต่าง ๆ ผู้ที่เคยใช้หรือติดยาเสพติดเป็นผู้ที่รู้แหล่งที่อาจหายาเสพติดได้ย่อมชักนำเพื่อนไปใช้ยาเสพติดได้บางคนอาจชักนำไปเพื่อตนเองได้มีส่วนได้รับยาเสพติดด้วย

๓. การมียาหาได้ง่าย
ในสังคมที่ยาเสพติดหาได้ง่ายโอกาสที่จะหันไปใช้และติดยาก็มีมากขึ้นยาบางอย่างเป็นยาที่ใช้ในทางการแพทย์อยู่และมีการผลิตจากโรงงานเภสัชกรรมหรือนำเข้ามาในประเทศเพื่อเป็นยารักษาโรคแล้วมีขายอยู่ตามร้านขายยาทั่วไปอาจมีผู้นำไปใช้เป็นยาเสพติดได้มาตรการในการควบคุมยารักษาโรคที่เป็นวัตถุออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทและยาเสพติดจึงมีความสำคัญในการป้องกันปัญหายาเสพติดยาบางอย่างที่มีโทษร้ายแรงและมีกฎหมายห้ามการผลิตหรือการค้าหากมีความต้องการอยู่ราคาก็ย่อมสูงและผู้ที่ลักลอบผลิตหรือสินค้าก็ได้กำไรสูงทำให้มีผู้ที่ประกอบอาชญากรรด้านการผลิตหรือค้ายาเสพติดที่ผิดกฎหมายทั้งนี้ก็ขึ้นอยู่กับประสิทธิภาพของการรักษากฎหมายและผู้รักษากฎหมายด้วยในสภาพแวดล้อมบางแห่งมีการลักลอบค้ายาเสพติดกันมากยานั้นก็หาได้ง่ายมีผลให้เกิดปัญหายาเสพติดรุนแรงและกว้างขวางขึ้น

๔. สภาพแวดล้อมที่มีความกดดันต่อจิตใจ
ความกดดันต่อจิตใจจากสภาพแวดล้อมจะเป็นแรงดันให้เยาวชนหันไปใช้ยาเสพติดเป็นทางออกหรือทางหนีสภาพในครอบครัวย่อมเป็นเหตุของความกดดันของเด็กได้ เช่น เด็กที่ไม่มีความสุขที่บ้านพ่อแม่แตกแยกกัน พ่อหรือแม่เป็นผู้มีบุคลิกภาพหรืออุปนิสัยไม่ดี ติดสุราหรือยาเสพติดเด็กที่ขาดความรัก เป็นต้น

ความกดดันทางเศรษฐกิจสังคมก็เป็นปัญหาสำคัญชุมชนที่เศรษฐกิจไม่ดีมีความยากจนมากมีผู้ที่ติดยาเสพติดมากผู้ที่ติดยาในกรุงเทพมหานครส่วนใหญ่เป็นผู้ที่อยู่ในบริเวณชุมชนแออัดหรือบริเวณใกล้เคียงความลำบากในการดำรงชีพและการขาดความหวังสำหรับอนาคตอาจผลักดันให้คนบางคนหันไปใช้ยาเสพติด

๕. สภาพแวดล้อมขาดการชักจูงไปในทางที่ดี
ในสภาพสังคมที่เสื่อมมีประชากรมากแต่มีเครื่องอุปโภคบริโภคและเครื่องอำนวยความสะดวกต่าง ๆ ขาดแคลนต้องแย่งกันใช้ผู้คนต้องวุ่นวายอยู่กับการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าขาดการดำเนินงานในระยะยาวความหวังสำหรับอนาคตรางเลือนไปเยาวชนก็ขาดการแนะนำชักจูงไปในทางที่ดีในทางที่เสริมสร้างกิจกรรมด้านเสริมสร้างมีน้อยเยาวชนจึงหันไปใช้เวลาว่างไปในทางเสื่อมตลอดจนไปใช้ยาเสพติด